Eikenprocessierups

Het beheer van de eikenprocessierups is geen eenvoudige opgave. Om gezondheidsklachten te voorkomen wordt eikenprocessierups bestreden, maar het blijkt in de praktijk niet eenvoudig op het juiste moment op de meest effectieve manier op te treden. Vanuit de Omgevingswet mag er geen gebruik gemaakt worden van bestrijdingsmiddelen op plekken waar bedreigde vlindersoorten voorkomen.

Daarom maakt De Vlinderstichting beheerkaarten. Daarop is te zien waar vlinders die bescherming genieten onder de Omgevingswet, voorkomen in uw werkgebied. De Vlinderstichting rekent een tarief van €496,10 inclusief BTW voor uw gemeente. 

De Vlinderstichting is voorstander van zoveel mogelijk werken zonder ‘chemische of biologische’ bestrijdingsmiddelen en andere niet-specifieke methoden, bijvoorbeeld vallen. Ook buiten de plekken waar beschermde soorten voorkomen zal zeer zorgvuldig moeten worden afgewogen op welke wijze men de overlast kan beperken. Hier vindt u meer informatie.

Vraag een beheerkaart aan

De provincie Gelderland heeft ook in 2024 weer een beheerkaart laten maken voor alle gemeenten in de provincie. Deze wordt door hun gratis ter beschikking gesteld zodat alle gemeenten kunnen zien waar niet gespoten mag worden. 

De kaart is zoals hierboven te bekijken via het beschikbare html-bestand. Deze is hier te bekijken (let op, het laden kan vanwege het formaat even duren). Om hem het beste te kunnen openen kan het html bestand worden gedownload en geopend worden vanaf de plek waarnaar het bestand is gedownload.

Indien u de achterliggende shapefile van de wegen of de buffers wilt hebben, dan kunt u deze hier als zipbestand downloaden. Deze kaart is begin februari 2024 gemaakt. In het bestand zitten twee shapefiles: één shapefile waarop de buffers rond de waarnemingen zijn aangegeven en de andere shapefile met de uitgesneden wegen die in die buffer liggen. De shapefiles kunnen in een GIS-programma worden ingelezen.

De Omgevingswet, die begin 2024 van kracht werd, biedt in verschillende mate bescherming aan alle vlinders van de Rode Lijst. Dit betekent dat ook bij de bestrijding van de eikenprocessierups rekening moet worden gehouden met bedreigde en beschermde vlinders. Om beheerders te ondersteunen, heeft de Vlinderstichting beheerkaarten opgesteld. Deze kaarten geven aan waar beschermde vlinders voorkomen langs wegen binnen de gekozen gemeente.

De Vlinderstichting voorziet beheerders van kaarten en bijbehorende informatie over het voorkomen van alle beschermde vlindersoorten in de nabijheid van wegen waar eikenbomen staan en dus potentieel eikenprocessierupsen aanwezig kunnen zijn. Hierdoor wordt duidelijk waar zonder ontheffing niet mag worden gespoten en waar een zorgvuldige afweging nodig is. Bij het overwegen van bestrijdingsmaatregelen moeten ook de neveneffecten van verschillende methoden worden meegewogen. Hieronder worden de verschillende beschermingsniveaus van de Omgevingswet toegelicht.

Beschermde soorten – rood op kaart

Er zijn twee verschillende typen beschermde soorten. De eerste categorie omvat soorten die zijn opgenomen op de Europese habitatrichtlijn, waarvoor de strengste bescherming geldt. Onder deze richtlijn is het verboden om dieren en planten opzettelijk te doden of te vangen, ze opzettelijk te verstoren, of hun voortplantingsplaatsen te beschadigen of te vernielen. Het spuiten kan direct leiden tot het doden van de rupsen of anderszins het leefgebied verstoren en beschadigen. Daarom is het zonder ontheffing niet toegestaan om te spuiten met zowel biologische als chemische middelen.

Daarnaast zijn de bedreigde en ernstig bedreigde soorten van de Nederlandse Rode Lijst opgenomen op de Nationaal Beschermde soortenlijst. Voor deze soorten is het verboden om ze opzettelijk te doden. Een ontheffing is vereist als de voortplantingsplaatsen of rustplaatsen van deze soorten worden beschadigd of vernield. Omdat het spuiten met biologische of chemische middelen leidt tot het direct doden van de rupsen of het verstoren en beschadigen van hun leefgebied, is het hier ook verboden om te spuiten zonder ontheffing. Zowel de Europese als Nationaal beschermde soorten worden op de kaart aangeduid met de kleur rood.

Zie voor meer info over de habitatrichtlijn ook de artikelen 11.46, 11.47 en 11.48.

De nationaal beschermde soorten zijn opgenomen onder artikel 11.54.

Rode Lijst soorten – blauw op kaart

De bedreigde en ernstig bedreigde soorten die op de Rode Lijst staan, zijn opgenomen in de lijst van beschermde soorten. Desondanks vertonen meer soorten een afname en worden ze als bedreigd geclassificeerd op de Rode Lijst. Dit zijn enkel dagvlinders, omdat er nog geen officiële Rode Lijst voor de nachtvlinders is. Voor deze soorten gelden minder strikte regels, maar in het kader van de Omgevingswet geldt de zorgplicht wanneer deze soorten aanwezig zijn. Dit betekent dat men rekening moet houden met deze vlindersoorten bij het overwegen van een bestrijding van de eikenprocessierups met middelen die niet selectief zijn voor vlinders.

Indien gebieden op de kaart blauw zijn gekleurd, dan dienen de volgende stappen te worden genomen:

• Het uitsluiten van nadelige gevolgen voor de soort, het nest, de foerageerplaats, de voortplantingsplaats, de rustplaats, de eieren en de planten van de soort.
• Het treffen van preventieve maatregelen als er toch nadelige gevolgen zijn.
• Tijdens en na de activiteit controleren of de maatregelen de beoogde effecten hebben.
• Stoppen met de activiteit als nadelige gevolgen toch niet kunnen worden voorkomen.
• Indien stoppen redelijkerwijs niet meer mogelijk is, passende herstelmaatregelen treffen.
• De kwetsbare dagvlinders worden op de kaart weergegeven in blauw.

Zie hier voor meer info over de Rode Lijsten.

Zorgplicht

In Nederland komen ongeveer 2350 soorten nachtvlinders en 60 soorten dagvlinders voor. Het gebruik van biologische of chemische middelen tegen de eikenprocessierups resulteert ook in het doden van andere vlinderrupsen die in contact komen met het middel. Een gedetailleerde uitleg over het effect van verschillende methoden op rupsen van dag- en nachtvlinders is beschikbaar in dit artikel.

Naast het doden van vlinderrupsen kan dit ook effect hebben op andere delen van de voedselketen, zoals insectenetende vogels. Daarom is het altijd noodzakelijk om een zorgvuldige afweging te maken voordat er wordt gespoten. Aangezien alle soorten hierdoor worden beïnvloed, zijn er geen specifieke gebieden gekleurd voor deze soorten.

Zie hier voor meer info over de zorgplicht.

De wetteksten zijn hier terug te vinden.

Een integrale aanpak is onmisbaar bij het beheren van eikenprocessierupsen. Eén van de onderdelen van zo’n integrale aanpak is ecologisch beheer van bermen en groenstroken. Om de kwaliteit van ecologisch bermbeheer goed te borgen, heeft De Vlinderstichting samen met Stichting Groenkeur Kleurkeur ontwikkeld. Kleurkeur wordt door steeds meer opdrachtgevers (gemeenten, provincies, waterschappen) gevraagd van aannemers. Kijk voor meer informatie op kleurkeur.com.

De kaart is samengesteld op basis van gevalideerde waarnemingen uit de Nationale Databank Flora en Fauna (NDFF) uit de periode 2019 tot en met december 2023. De NDFF bevat bijna 8,5 miljoen waarnemingen van dagvlinders en is daarmee het meest volledige bestand met dagvlinderwaarnemingen in Nederland.

Hiervoor zijn alle waarnemingen geselecteerd van alle soorten dag- en nachtvlinders die beschermd zijn. Dit zijn de soorten van de Rode Lijst dagvlinders uit de categorieën ‘ernstig bedreigd’, ‘bedreigd’ en ‘kwetsbaar’. U kunt de complete lijst met gebruikte soorten hieronder bekijken. Voor het maken van de kaarten worden alleen de gevalideerde waarnemingen gebruikt.

Dagvlinders zijn relatief plaatstrouw, maar kunnen zich in beperkte mate in een ruimer gebied bewegen. Bij de interpretatie van de grootte van het leefgebied van de vlinders is daarom uitgegaan van een bufferzone van 250 meter rondom de waarnemingslocaties. Alle verharde wegen die zich in deze bufferzone bevinden zijn gemarkeerd op de kaart. De vlinderwaarnemingen zelf zijn niet op de kaart weergegeven.

Hieronder is de lijst met soorten vlinders aangegeven die gebruikt zijn bij de analyse en samenstelling van de beheerkaarten. Op de Spaanse vlag en de teunisbloempijlstaart na zijn dit allemaal soorten dagvlinders. De onderstreepte en dikgedrukt soorten zijn Europees beschermde soorten. De dikgedrukte soorten zijn de nationaal beschermde soorten. De soorten die niet dikgedrukt zijn de overige kwetsbare soorten vlinders op de Rode Lijst dagvlinders:

De hier gepresenteerde gegevens zijn uitsluitend geschikt voor gebruik bij de bestrijding van de eikenprocessierups. Elk jaar komen er honderdduizenden nieuwe waarnemingen van vlinders in de NDFF. Hierdoor kunnen er nieuwe populaties van beschermde soorten worden gevonden en wordt aangeraden de kaarten elk jaar bij te werken. De Vlinderstichting kan geen verantwoordelijk aanvaarden voor schade toegebracht aan populaties of gebieden waar geen gegevens van bekend zijn bij De Vlinderstichting.

De Vlinderstichting heeft geen verantwoordelijkheid voor gegevens ontleend aan oudere versies dan de hier gepresenteerde beheerkaarten.

Copyright © De Vlinderstichting, Wageningen

De beheerkaarten zijn gemaakt door De Vlinderstichting in samenwerking met het Aanspreekpunt Eikenprocessierups bij de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit en de ‘Expertgroep eikenprocessierups’.