Nederlandse vlinderfauna in 5 x 5 km-hokken

Het is lastig om een goed beeld te krijgen van de vlinderfauna in een bepaald gebied. Daarom stellen de Werkgroep Vlinderfaunistiek en De Vlinderstichting informatie beschikbaar over de verdeling van de Nederlandse vlinderfauna over 5 x 5 km-hokken (zogenaamde uurhokken). 

Een uurhok is een gebied van 5 x 5 km, begrensd door de zogenaamde amersfoort-coördinaten. Een uurhok is qua grootte en begrenzing hetzelfde als een atlasblok, maar heeft een meer logische codering: oostelijk van uurhok 255-550 ligt uurhok 260-550, en ten zuiden ervan ligt 255-545. In atlasblok terminologie betekent dit: oostelijk van blok 12-58 ligt blok 13-51, en eronder blok 17-18.

Het gaat om 1662 uurhokken. Maar of dit alle Nederlandse uurhokken zijn? Die vraag is niet zo eenvoudig te beantwoorden. We hebben het natuurlijk over vlinders, dus uurhokken in volle zee of het open water van het IJsselmeer tellen niet mee: er moet een (desnoods klein) stukje land beschikbaar zijn - schorren als ‘land’ meegerekend. Zo redenerend zijn er nog een flink aantal snippers land, en dus uurhokken, die in het overzicht ontbreken. Denk bijvoorbeeld aan de dijk tussen Enkhuizen en Lelystad.

De informatie over de vlinderfauna per uurhok is in een gegroepeerd zip-bestand hier te downloaden. De bestanden met de uurhoknummers die daar in staan zijn leesbaar in het softwareprogramma Excel. We raden aan om naast de uurhokken van uw keuze ook de algemene inleiding (bestandsnaam ‘000000 toelichting.xls’) te lezen. Die geeft in kort bestek nog wat algemene informatie.
Als u een bestand op een Windows computer wilt openen, dan kan het zijn dat u de volgende vraag krijgt: “het bestand dat u wilt openen ‘……xls’, heeft niet de bestandsindeling die wordt aangegeven met de bestandsextensie. Controleer of het bestand onbeschadigd is en of het afkomstig is van een betrouwbare bron voordat u het opent. Wilt u het bestand nu openen?”. Dit komt waarschijnlijk doordat het bestand is aangemaakt op een Apple computer en van .txt is geconverteerd naar .xls. U kunt de vraag zonder problemen met “ja” beantwoorden, is onze ervaring.

In een Excel-bestand van een uurhok wordt de volgende informatie gegeven: biodiversiteit (soortenrijkdom) van het uurhok, het aantal waarnemers dat er actief is geweest en het aantal bezoeken dat aan het uurhok is gebracht. Daarna volgt een systematisch gerangschikte lijst van soorten, met voor elke soort: het eerste en laatste jaar dat deze daar is waargenomen, de locale talrijkheid en een getal dat aangeeft in welke mate het uurhok van belang is voor de soort, de “voorkeur”.

De soortenlijstjes zijn gebaseerd op de database Noctua, die gezamenlijk bezit is van de Werkgroep Vlinderfaunistiek en De Vlinderstichting. Het databeheer en de berekeningen zijn uitgevoerd door de Werkgroep Vlinderfaunistiek. Noctua bevat op dit moment een kleine 4,9 miljoen waarnemingen. Na aftrek van dubbele waarnemingen, en van waarnemingen die nog moeten worden gevalideerd/beoordeeld, blijven er ruim 4,2 miljoen waarnemingen over: 2,9 miljoen macro-nachtvlinders, 0,8 miljoen micro-nachtvlinders en een half miljoen dagvlinders. Noctua is de grootste database met nachtvlinderwaarnemingen van ons land. Dat geldt zeker niet voor dagvlinders. De uurhokinformatie die beschikbaar wordt gesteld is dus zeker niet volledig voor dagvlinders.

Alles bij elkaar gaat het om 2561 vlindersoorten. Exoten zijn niet meegenomen. De lijstjes tonen de resultaten van het werk van maar liefst 15.291 waarnemers, die tesamen 997.595 bezoeken brachten. Het aantal soorten dat per uurhok bekend is loopt enorm uiteen. Uit uurhokken ‘met weinig land’, maar ook uit uurhokken diep in agrarisch gebied, zijn vaak nog maar weinig soorten gerapporteerd. In ieder geval minder dan er in potentie kunnen voorkomen. Daartegenover staan negen uurhokken met meer dan duizend soorten. Dat zijn in oplopend soortenaantal: Vierlingsbeek-Groeningen, Meinweg, Rockanje, Bergen Noord-Holland, Oudorp, Egmond aan Zee, Drempt, Wezep en Twello.

We hopen dat veel waarnemers met deze interessante soortenlijstjes aan de slag gaan! Ze zullen nooit helemaal volledig kunnen zijn, maar als die ‘onvolledigheid’ ertoe zal leiden dat nog meer mensen nog meer waarnemingen gaan insturen via Telmee.nl of Waarneming.nl, dan is daarmee één van onze doelen bereikt. Maar de lijsten geven ook een indruk van waar we nu staan met het (nacht)vlinderonderzoek, en ze geven een beeld van hoe de (nacht)vlinderfauna van een gebied er voor staat. Vaak niet al te best; dan blijkt dat meer bijzondere soorten in de laatste jaren niet meer zijn waargenomen of lokaal zeer zeldzaam zijn.