Nieuwsbericht

Het voorjaar van 2011 was tot nu toe prachtig: veel mooi en warm weer. En dit is niet het enige jaar dat warm verloopt: ons klimaat wordt warmer. Vlinders kunnen op deze opwarming reageren door vroeger te gaan vliegen. En dat blijkt een strategie die zich loont.

De grafiek laat dit zien: soorten die vroeger zijn gaan vliegen staan links, soorten die later zijn gaan vliegen rechts. Op de verticale as staat de populatietrend: hoe beter, hoe hoger. Alle soorten die vooruit gaan zijn vroeger gaan vliegen, en alle soorten die later zijn gaan vliegen gaan achteruit: vroeger vliegen loont.

Maar waarom gaan dan niet alle soorten vroeger vliegen? Dit hangt samen met het stadium van overwinteren. Vlinders die als volwassen vlinder of als pop overwinteren kunnen in het voorjaar optimaal gebruik maken van het mooie weer en vroeg gaan vliegen. Maar voor soorten die als ei of kleine rups overwinterd hebben ligt de situatie heel anders: die moeten nog een hele tijd eten. En dan doet zich het effect van ‘microclimatic cooling’ voor: doordat de vegetatie ook vroeger gaat groeien, en door de stikstofdepositie uit de lucht zelfs nog extra hard kan groeien, leven de rupsen in een veel hogere vegetatie dan vroeger. En in hoog gras is het kouder dan in laag en open gras. Voelt u zelf maar eens.

Dus de klimaatopwarming leidt samen met de bemesting uit de lucht tot een paradoxaal effect: diep in de vegetatie wordt het koeler, en daardoor gaat de vlinder uiteindelijk later vliegen. En omdat vlinders (en hun rupsen) koudbloedig zijn, gaan er in dat koelere microklimaat ook meer dood: de soort gaat achteruit. Vroeger vliegen loont, maar je kunt het alleen als je als pop of volwassen vlinder overwintert. Ei- en rupsoverwinteraars hebben pech gehad.

Grafiek: gebaseerd op tabel 2 van Strien, A.J. van; Plantenga, W.F.; Soldaat, L.L.; Swaay, C.A.M. van & WallisDeVries, M.F. (2008): Bias in phenology assessments based on first appearance data of butterflies. - Oecologia 156 (1), 227-235

Micro-climatic cooling: WallisDeVries, M.F. & Swaay, C.A.M. van (2006): Global warming and excess nitrogen may induce butterfly decline by microclimatic cooling. - Global Change Biology 12 (9), 1620-1626