Nieuwsbericht

Keper

Waar de naam ‘berkentakje’ logischer was geweest, heeft deze nachtvlinder de trotse naam ‘wapendrager’ gekregen. Waarschijnlijk de eerste maal dat deze naam werd gebruikt is door een van Nederlands eerste entomologen, Johannes Goedaert. In zijn werk Metamorphosis naturalis uit 1660 legt hij uit waarom deze trotste vlinder zo’n mooie naam heeft gekregen:

'Dese Rupsen sijn schoon van koleur, geel ende met swart geteyckent, dat seer wel af-steeckt. Voor aen den kop hebben sy de ghedaente van een wapen daer een keeper in staet, den grondt is swart ende den keeper geel, gelijck inde af-beeldinghe A. te sien is. (...) Om sijn gedaentes wille, gaf ick hem den naem vanden geelen-wapen-drager.'

Deze tandvlinder heeft zijn naam dus te danken aan de tijd dat hij rups was. De zwart-gestreepte gele rups heeft een soort schild als kop. Op deze kop staat een keper. Zo noemt men de lijnen die een punt naar boven vormen op een schild. Vandaar dat deze levende imitatie van een berkentak de naam ‘wapendrager’ heeft gekregen van Goedaert.

Medailles op vleugels?

Later werd de oorsprong van de naam een andere oorzaak toegediend. Zo blijkt uit het werk van Jan-Christiaan Sepp uit 1762 met de lange, typisch achttiende-eeuwse titel: Beschouwing Der Wonderen Gods In De Minstgeachte Schepzelen Of Nederlandsche Insecten, Naar Hunne Aanmerkelyke Huishouding, Verwonderlyke Gedaantwisseling En Andere Wetenswaardige Byzonderheden, Volgens Eigen Ondervinding Beschreeven, Naar't Leven Naauwkeurig Getekend, In't Koper Gebracht En Gekleurd. Hierin schrijft Sepp dat de vlinder zijn naam te danken heeft aan de uiteinden van de voorvleugels. Deze zouden lijken op schilden of medailles. Onduidelijk is waar hij deze informatie heeft opgedaan. In navolging van de invloedrijke Sepp nam ook Hoogeveen in zijn Vlinderatlas deze verklaring over.

Voorkomen

De wapendrager is een algemene soort die vliegt in één generatie tussen eind april en begin augustus. De vlinders kunnen overdag rustend worden waargenomen. Maar opgepast, de vlinders zijn zoals je ziet op de foto goed gecamoufleerd. De rupsen zijn een stuk makkelijker te herkennen. Deze leven tussen juli en september en blijven in eerste instantie in groep op het blad. Op dat moment kunnen de opvallend gele rupsen al herkend worden. Wanneer de rupsen genoeg gegeten hebben en op zoek gaan naar een plek om zich te verpoppen, vallen ze pas echt op. De grote rupsen zijn knalgeel met zwarte strepen en een stuk opvallender dan de vlinder.

Literatuur

• Johannes Goedaert, Metamorphosis naturalis (Middelburg, 1660). Te raadplegen via deze link.
• E.J.V.M. Hoogeveen, Vlinderatlas (Bussum, 1913).
• Jan-Christiaan Sepp, Beschouwing Der Wonderen Gods In De Minstgeachte Schepzelen Of Nederlandsche Insecten, Naar Hunne Aanmerkelyke Huishouding, Verwonderlyke Gedaantwisseling En Andere Wetenswaardige Byzonderheden, Volgens Eigen Ondervinding Beschreeven, Naar't Leven Naauwkeurig Getekend, In't Koper Gebracht En Gekleurd, deel 1 (Amsterdam, 1762). Te raadplegen via deze link. 

Beelden

• De plaat van Johannes Goedaert is verkregen door hulp van Kees Beaart uit de Goedaert Collectie, Krimpen aan den IJssel. 
• De afbeelding van het wapen van Oostende is verkregen via Heraldry of the world via deze link.  
• De plaat van Jan-Christiaan Sepp komt uit de collectie van de Königliche Gartenbibliothek, Herrenhausen, Hannover in der HAAB Weimar. Deze is online geraadpleegd via deze link.