dwergjuffer Nehalennia speciosa

Levenswijze

Levenscyclus

Larven overwinteren een of twee keer (is niet goed bekend). Uitsluipen gebeurt in Midden-Europa van midden mei tot eind juli, met een zwaartepunt in de tweede helft in juni.

Leefomgeving van de larve

Tussen de stengels van kleine zeggensoorten en ondergedoken planten (bijvoorbeeld blaasjeskruiden).

Biotoop

Nederlandse biotoopbeschrijvingen van de Dwergjuffer ontbreken. Elders in Europa heeft de soort een strikte voorkeur voor mesotrofe zeggenmoerassen. Zwitserse populaties leven in een biotoop waar het wateroppervlak voor ongeveer 70% bedekt is met een gelijkmatig verdeelde zeggenvegetatie van 30 à 40 cm hoog (De Marmels & Schiess 1977). Het water is op deze plaatsen 7 tot 15 cm diep. De biotoop van de bekendste Oostenrijkse vindplaats (de Schwemm bij Walchsee) lijkt hier sterk op, maar het water is hier dieper. In Polen bestaat de biotoop uit een gordel van in het water staande fijnbladige zeggen (Carex sp.) op de grens van open water en veen. Deze zeggen hebben een hoogte van 30 tot 80 cm, de diepte van het water varieert van 5 tot 40 cm. In Polen bestaan de vegetaties uit draad- (Carexlasiocarpa), slijk- (C.limosa) en snavelzegge (C.rostrata), in Zwitserland komt ook stijve zegge (C.elata) voor (Bernard 1998). Sommige studies wijzen op het voorkomen in verlandingszones van vennen en hoogveenplassen (Schorr 1990). Op grond van buitenlandse vegetatiebeschrijvingen lijkt de plantengemeenschap Scor-pidio-caricetum diandrae de meest geschikte vegetatie in Nederland te vormen. Kenmerkende soorten hiervan zijn ronde zegge (Carexdiandra), slank wollegras (Eriophorumgracile) en plat blaasjeskruid (Utriculariaintermedia). Tegenwoordig is deze trilveenvegetatie alleen nog te vinden in de grote laagveengebieden in Noordwest-Overijssel en in het grensgebied van Noord- en Zuid-Holland en Utrecht. Vermoedelijk kwam dit vegetatietype vroeger ook voor aan de voet van de St.Jansberg, één van de twee oude Nederlandse vindplaatsen (Schaminée et al. 1995).

Overgenomen (met toestemming) uit:

Atlas De Nederlandse Libellen en NCB Naturalis, soortenregister.

Verspreiding

Vliegtijd

Benaming

Engelse naam

Sedgling, Pygmy Damselfly

Duitse naam

Zwerglibelle

Franse naam

Néhalennie précieuse

Meer

Toelichting wetenschappelijke naam

Nehalennia=in de Romeinse tijd langs de Rijn vereerde vruchtbaarheidsgodin
(L.) speciosa=in het oog vallend, bezienswaardig, mooi

Auteursnaam en jaartal

(Charpentier, 1840)

Herkenning

Kenmerken

Lengte: 24-26 mm. Minuscule soort, de kleinste libel van Europa. Lichaam niet alleen kort, maar ook zeer dun. Vleugels naar verhouding kort. Achterlijf en borststukrug grotendeels metaalglimmend groen. Schouderstrepen meestal gereduceerd of afwezig. Bleke poten. Pterostigma’s eerst wit, later lichtgrijs. Achteroogsvlekken samengevloeid tot een gebogen streepje.

Mannetje: achterlijfsegment 10 blauw. Segmenten 8 en 9 ook grotendeels blauw, maar aan de zijkant van deze segmenten loop het metaalgroen van de rest van het achterlijf in een wigvorm door (zijaanzicht). Ogen aanvankelijk grijsblauw, later diepblauw.
Vrouwtje: jonge vrouwtjes zijn getekend zoals mannetjes, maar altijd herkenbaar door de aanwezigheid van een legapparaat. Bij oudere vrouwtjes worden de blauwe delen echter oranjebruin.

Mannetje: bovenste achterlijfsaanhangelen als stompe, afgeronde uitstulpingen. Onderste achterlijfsaanhangsels vrijwel niet zichtbaar.

Gelijkende soorten

Gelijkende soorten:

Geen. Hooguit oranje vrouwtjes van de tengere grasjuffer. De metaalgroene kleur en blauwe tekening doen denken aan pantserjuffers, die echter veel groter zijn.

Meer over gelijkende soorten:

Door formaat niet te verwassen met andere soorten. De glimmend groen met blauwe mannetjes lijken doen qua kleur een beetje denken aan de tengere pantserjuffer, maar daar houdt de gelijkenis dan ook wel mee op. Soms worden jonge vrouwtjes van de tengere grasjuffer voor dwergjuffers aangezien. Vrouwtjes dwergjuffer zijn echter nóg kleiner en welbeschouwd anders getekend. Het felle oranje van jonge vrouwtjes tengere grasjuffer is lichtbruin bij vrouwtjes dwergjuffer.

Uiterlijk van de larve

Lengte: 11-14 mm; waarvan de achterlijfaanhangsels, procten, 2-3 mm.
Het kleinste larvenhuidje van Europa. De procten zijn afgerond met smalle lichte vlekken aan de randen. Het vangmasker, Prementum, meestal met twee grote borstelharen. Geen borstelharen aanwezig achter de ogen.

Verwarring met andere larven

door de geringe grootte en bijzonder habitatkeuze is er praktisch geen verwarring mogelijk met andere soorten. De kleine Koraaljuffer komt hiervoor nog het meest in aanmerking. Deze soort heeft echter een occiput met scherpe hoeken.

Gelijkende soorten

tengere grasjuffer

Bescherming

Wet natuurbescherming

Deze libel is beschermd volgens de Wet natuurbescherming.

Concrete bedreiging

Geschikte zeggemoerassen zijn vrijwel overal verdwenen door het in cultuur brengen van land, drooglegging, wegvallen van kwel, watervervuiling en luchtvervuiling.

Aanbevolen beheersmaatregel

Beschermende maatregelen zijn geboden voor deze op Europese schaal ernstig bedreigde soort. Maatregelen moeten dan primair gericht zijn op het behoud van de aanwezige vegetatie en de samenhangende hydrologie.

Verpreiding

Vliegtijd en gedrag

In Midden-Europa van midden mei tot eind augustus, met een piek in de periode midden juni tot eind juli.

Mobiliteit

Zeer beperkt. Dwergjuffers zijn zwakke vliegers die zich niet snel buiten de beschutting van de zeggevegetatie wagen.

In Nederland

Regionaal

Zeer zeldzaam in oost Nederland.

Europa

Noordoostelijke soort. In Midden-Europa en Scandinavië overal uitgestorven of zeer zeldzaam geworden. In Duitsland en Oostenrijk nog enkele fatsoenlijke populaties. Verder in Polen, Baltische Staten, Wit-Rusland en Rusland.

Mondiaal

Oostelijk tot in Japan.

Trends

Zeldzaamheid

Uiterst zeldzaam in oost Nederland, mogelijk lange tijd over het hoofd gezien.

Verspreiding in Nederland in vier perioden

Habitat

Voedselarme zeggemoerassen, met een lage maar constante waterstand. Dergelijke situaties kunnen voorkomen in hoogveen, laagveen en verlandingszones van vennen. Belangrijk is een hoge dichtheid van kleine zeggensoorten (slijkzegge, draadzegge, snavelzegge, stijve zegge). Daartussen zijn kleine slenkjes aanwezig met ondergedoken waterplanten, vaak blaasjeskruiden.