Nieuwsbericht

Onlangs werd door Remco Vos en Violet Middelman in de Kaapse bossen bij Doorn een bijzondere vlinder gevonden. Het ging om een appeltak. Op zich is dit geen zeldzame vlinder; integendeel, deze fraaie blauwachtig groene spanner is zelfs zeer algemeen en komt veel op het laken. Maar deze was bijzonder.

In tegenstelling tot een ‘gewone’ appeltak (Campaea margaritata) had deze dikkere dwarslijnen zonder duidelijke donkere afzetting. Ook vloeiden deze lijnen samen nabij de binnenrand van de vleugel. Volgens Rob de Vos van NCB Naturalis gaat het hier om een zeer bijzondere ‘vorm’ (Campaea margaritaria f. cotangens), misschien wel uniek. In de collectie van Naturalis is één exemplaar met dezelfde dikke banden aanwezig. Maar de tekening daarvan is niet symmetrisch, wat duidt op een toevallige afwijking - dit in tegenstelling tot het door Remco en Violet gevonden exemplaar waarbij wel sprake lijkt te zijn van een echte ‘vorm’. Vormen (formae) zijn genetisch bepaalde weerkerende variaties binnen een soort die doorgaans in een lage frequentie optreden. Vóór 1930 waren vormnamen (vooral in Duitsland) erg populair. Men sprak bij ondersoorten van rassen, bij vormen van variaties. Aan het verschijnsel van het optreden van vormen wordt nu niet meer dezelfde betekenis toegekend. Ook heeft een vormnaam geen wetenschappelijke en beschermde status. Het gebruik van de vorm namen is echter zeker toegestaan en nuttig, met name bij opvallende kleurvormen of tekeningen.

Bepaalde typen van variabiliteit treffen we terugkerend aan onder meerdere soorten binnen één of meerdere families. In bovenstaande figuur staan diverse typen met verschillende lijnpatronen afgebeeld zoals ze onder spanners voorkomen. Een voorbeeld van zo’n vorm die in Nederland werd aangetroffen betreft het door Lempke in het Tijdschrift voor Entomologie gemelde exemplaar van Campaea margaritaria f. approximata uit 1951. Hierbij gaat het om het type waarbij de lijnen dicht evenwijdig aan elkaar lopen maar zonder elkaar te raken (vandaar de naam ‘approximata’). Bij de nu gevonden vlinder vloeien de lijnen echter dicht bij de binnenrand juist samen. Overeenkomstig de bijgaande afbeelding zou het hier dus gaan om het type aangeduid met de term ‘cotangens’. Voor zover bekend is een vorm van dit type bij de appeltak nooit eerder in Nederland waargenomen. De door Remco en Violet Middelman gemelde appeltak betreft dus een zeer interessante vondst en valt onder de zeer zeldzame zo niet unieke waarnemingen!