Nieuwsbericht

Libellenlarven jagen met katapult

donderdag 3 februari 2022

Libellenlarven leven onder water en jagen daar op kleine diertjes. Ze vinden hun prooien op zicht of ze voelen beweging met hun antennes. Sommige soorten klimmen door planten, andere zitten stil op een stengel of zitten ingegraven in de bodem. Maar alle libellenlarven hebben een vangmasker onder hun kop. Een ingenieus instrument waarmee ze hun prooi verrassen.

Deze larve van de paardenbijter heeft net een prooi verschalkt en het vangmasker is goed te zien (Bron: Christophe Brochard). Deze larve van de paardenbijter heeft net een prooi verschalkt en het vangmasker is goed te zien (Bron: Christophe Brochard).

Het vangmasker bevindt zich vooraan de kop. Het bestaat uit twee scharnierende stukken: het submentum dat aan de kop vastzit, en het prementum dat daar met een scharnierend gewricht aan vastzit. Aan het einde daarvan zitten twee beweeglijke palpen met elk weer een beweeglijke tand. Dit vangmasker kan in een fractie van een seconde uitschieten, zich strekken en de twee palpen aan het uiteinde kunnen dan een prooi pakken. Dit gaat zo snel dat prooidieren gepakt zijn voor ze kunnen reageren.

Straalaandrijving

Trucje? Voor de meeste bewegingen gebruiken libellenlarven gewoon spieren. Het is logisch om te denken dat dat dus ook voor het uitklappen van het vangmasker geldt. Maar het vangmasker gaat wel heel snel, zo snel zijn spieren niet. Hoe doen ze het dan? Libellen hebben nog een trucje: larven van echte libellen kunnen door de spieren in hun achterlijf samen te trekken een straal water uit hun einddarm schieten. De larf zelf schiet hierdoor naar voren, echte straalaandrijving dus.

Werking vangmasker

Het vangmasker zit meestal 'opgevouwen' onder de kop, zoals bij deze larve van een bruine glazenmaker (Bron: Christophe Brochard). Het vangmasker zit meestal 'opgevouwen' onder de kop, zoals bij deze larve van een bruine glazenmaker (Bron: Christophe Brochard).

We dachten dat ze deze straalaandrijving ook konden gebruiken om hun vangmasker uit te klappen. Door het water niet naar buiten te laten, kun je druk opbouwen. Als je het dan ineens het vangmasker in laat stromen kan dat snel hydraulisch uitklappen. Je ziet ook vaak dat het achterlijf samengetrokken wordt en er een beetje water uit de punt komt als het vangmasker uitklapt. Dat klinkt dus erg logisch, maar uit recent onderzoek van de Universiteit van Kiel blijkt dat het op een heel andere manier werkt.

Dubbel katapultsysteem

Het vangmasker blijkt een zogenaamd dubbel katapultsysteem te zijn. Er zitten twee elastische stukjes in het vangmasker die met een spier opgerekt worden. Bij het scharnierpunt zit een vergrendeling die, als de veren aangespannen zijn, alles vasthoudt. Zo kan de larf zichzelf op scherp zetten. Als er dan een prooi dichtbij genoeg komt, laat hij de vergrendeling los en trekken beide elastische stukjes zich samen. Het ene zorgt dan dat het vangmasker bij de kop naar voren gaat, het andere dat het scharnierpunt zich strekt en de voorkant naar voren en niet naar boven gaat.

Spieren

De kracht die gebruikt wordt, komt uiteindelijk dus wel uit de spieren, maar door deze op te sparen en ineens los te laten is de beweging veel sneller. Het blijkt goed te werken en ook erg veelzijdig te zijn. Door de spanning in de twee elastische delen aan te passen kunnen ze de richting waarin het vangmasker uitschiet bepalen en zo heel gericht een prooi vangen. Het is dus niet alleen heel snel, maar ook heel precies.