Nieuwsbericht

In de bermen zijn de aantallen nesten van de eikenprocessierups, mannelijke eikenprocessievlinders, de vegetatie, dagvlinders, bijen en andere ongewervelden gemonitord. In dit artikel worden de resultaten van 2019 weergegeven.

De eikenprocessierups was in 2019 veel in het nieuws. Toch vonden wij in de onderzochte bermen net zoveel nesten van de eikenprocessierups als in 2018. Daarbij is er geen verschil tussen de ingezaaide en de niet ingezaaide bermen. Ter vergelijking vond het kenniscentrum eikenprocessierups op de zandgronden een toename tot drie keer zoveel nesten in 2019 als in 2018 (Nature Today 26/6/2019). Mogelijk komt dit doordat alle bermen in de proef al redelijk bloemrijk zijn en er daarmee al een effect van natuurlijke vijanden is. In de ingezaaide bermen staan meer verschillende soorten planten dan in de controlebermen en scoort ook de maximale nectarindex van 5, maar de ook de controlebermen scoren gemiddeld nog steeds een nectarindex van 3,8.

Alle metingen aan ongewervelden zijn verricht in de periode dat de rupsen van de eikenprocessierups actief zijn. De dagvlinders, angeldragers en sluipwespen zijn tot op soort gedetermineerd en de rest tot op familie. In totaal zijn er 16 soorten dagvlinders gevonden. Tussen de dagvlinders zaten typische graslandsoorten waaronder meerdere bruine blauwtjes, zwartsprietdikkopjes en een bruine vuurvlinder. Ook werd de zeldzame compostmier weer aangetroffen. Tussen de 15 soorten bijen zat de vrij zeldzame grote koekoekshommel. Er waren geen verschillen tussen de aantallen bijen in de ingezaaide en de controleberm maar de bijen zijn gevangen met raamvallen in de boomkronen en niet in de berm zelf. Bij de dagvlinders was dat wel het geval; er zaten meer vlinders in de ingezaaide bermen dan de controlebermen. Wanneer alle ongewervelden werden vergeleken tussen de ingezaaide en de controleberm werd er weer geen significant verschil gevonden.

Bij de op familie gesorteerde exemplaren is gekeken naar soorten die in potentie een natuurlijke vijand voor de eikenprocessie zijn. Dit zijn generalisten waaronder bijvoorbeeld bepaalde wantsen, mieren en gaasvlieglarven vallen. Er zijn ook bij deze potentiële natuurlijke vijanden geen verschillen te vinden tussen de ingezaaide en de controlebermen. De sluipwespen zijn wel tot op soort gedetermineerd, en daarvan waren er zeven exemplaren van Pimpla turionellae, een generalist die ook op de eikenprocessierups parasiteert in beide bermen aangetroffen. Daarnaast zijn de poppen in de overwinterende nesten op één locatie onderzocht. Sinds de preventieve bestrijding van de rupsen is gestopt zagen we in deze berm een toename van het aantal geparasiteerde nesten, voornamelijk door de sluipvlieg Carcelia iliaca. In 2019 zagen we juist een afname van het aantal geparasiteerde nesten en een hoger percentage verlaten nesten. Een verklaring hebben we hiervoor nog niet. Mogelijk zijn de rupsen in verband met de warmte deels in de bodem gaan zitten. Of ze hier zijn verpopt of in diapauze zijn gegaan is nog niet duidelijk al is het laatste waarschijnlijker.

In 2019 zijn er met feromoonvallen in de onderzochte bermen veel minder mannelijke eikenprocessierupsen gevangen dan in 2018 gevangen. Ook landelijk zien we dit patroon. Bij de afname van het aantal mannetjes is er geen verschil tussen de ingezaaide en de controlebermen. Van elk mannetje is door Silvia Hellingman onderzocht of deze “vers” zijn of niet. De verse vlinders komen net uit de pop en hebben nog niet gepaard. Deze komen waarschijnlijk dus uit de directe omgeving van de feromoonval. Hierbij zien we dat in 2019 slechts 6% van de vlinders vers was. De overige 94% komt waarschijnlijk van buiten de onderzochte bermen. Het percentage verse vlinders is in 2019 aantoonbaar lager dan in 2017.

Binnen dit project wordt er geen andere vorm van bestrijding van de eikenprocessierups toegepast. Hierdoor kunnen er soms situaties voorkomen waar de nesten van de eikenprocessierups voor eventuele overlast kunnen zorgen, bijvoorbeeld wanneer er nesten boven een fietspad hangen. Deze kunnen met harde wind naar beneden op het fietspad vallen. Daarom hebben we in het najaar van 2019 in twee van de onderzochte bermen waar een fietspad langs loopt de nesten uit de bomen gehaald. In deze nesten zitten ’s winters poppen van natuurlijke vijanden, zoals de sluipvlieg Carcelia iliaca, die alleen op de eikenprocessierups parasiteert. Met het verwijderen van de nesten verwijder je dus ook een deel van de belangrijke natuurlijke vijanden. Daarom zijn de nesten niet afgevoerd, maar in kisten gestopt in de berm zelf. In de nesten zitten in de winter geen rupsen of poppen meer, maar dit zijn enkel vervellingshuidjes en de natuurlijke vijanden. Door gaten in de bakken te maken kunnen de natuurlijke vijanden er wel uit, en blijven daarmee in de berm. Dit type kistjes worden al jaren in de gemeente Westveld gebruikt.