gaffellibel Ophiogomphus cecilia

Levenswijze

Levenscyclus

De larven overwinteren drie, soms twee of vier keer. Uitsluipen gebeurt vanaf eind mei tot in augustus.

De larvenhuidjes zijn doorgaans te vinden op een hoogte van enkele decimeters in verticale houding in de oevervegetatie, op steilranden of op waterbouwkundige kunstwerken zoals brugpijlers.

Voor het eierleggen vliegt het wijfje zonder mannetje over rustige gedeelten van een riviertje of beek en tipt met de punt van het achterlijf de eieren in het water af.
Eieren zijn ovaal en ca. 0,5 mm lang, met aan één pool een stomp uitsteekseltje.

Leefomgeving van de larve

Ingegraven in de bodem van beek of rivier, in zand of grind.

Biotoop

De Gaffellibel komt voor in rivieren en grote beken met een bodemsubstraat van bij voorkeur kiezels of grof zand. Vaak staan er bomen en struiken op de oevers, maar een deel van de oever moet onbegroeid zijn. De wateren zijn minimaal enkele meters breed en niet of nauwelijks begroeid. De soort verkiest helder waater, maar komt ook voor in minder heldere rivieren. In Nederland was het voorkomen vroeger vrijwel beperkt tot gebieden langs de Maas (Lieftinck 1926b). De ontdekking in 2000 van een populatie langs de Midden-Limburgse Roer sluit hier mooi op aan (Geraeds & Hermans 2000).
Bij Plasmolen en Reuver werd de soort bij bronnen waargenomen. Het is echter onwaarschijnlijk dat bronnen een geschikte biotoop vormen, waarschijnlijk betrof het zwervers van de Maas.
 
Op basis van onderzoek mede naar aanleiding van de vondsten langs de Roer en Swalm is de biotoop beschrijving behoorlijk uitgebreid en gewijzigd beschreven in de actualisatie van Nederlandse libellen (2008), zie hieronder:

In Nederland plant de Gaffellibel zich voort in de Roer en de Swalm. De Roer wordt op grond van de breedte, diepte en morfologie als een kleine, matig tot snel stromende rivier beschouwd. De breedte varieert van circa 25 tot 50 meter. De diepte is zeer variabel en bedraagt op de diepste trajecten meer dan drie meter. De gemiddelde afvoer en stroomsnelheid bij Vlodrop bedragen respectievelijk 23,5 m3/s en 0,5-1 ,0 m/s (Crombaghs et al., 2000). De waterkwaliteit is tegenwoordig redelijk goed (Zuiveringsschap Limburg, 2001). De Swalm is een laaglandbeek van het subtype snel stromende zandbeek. Met een gemiddelde breedte van zeven meter is de Swalm aanzienlijk smaller dan de Roer. De diepte is gemiddeld 65 cm, maar is plaatselijk in buitenbochten meer dan twee meter. De gemiddelde afvoer en stroomsnelheid bedragen respectievelijke 1,35 m3/s en 0,8 m/s. De waterkwaliteit is over het algemeen redelijk goed (Crombaghs et al., 2000). Het bodemsubstraat van beide beken bestaat uit een afwisseling van zand, grind en slib. Verder hebben beide waterlopen met elkaar gemeen dat ze nog grotendeels een natuurlijke morfologie hebben en vrij door het landschap meanderen. Dit uit zich in een grote variatie in ondermeer waterdiepte, stroomsnelheid en bodemsubstraat. De natuurlijke morfologie samen met de verbeterde waterkwaliteit zijn waarschijnlijk de belangrijkste redenen voor het voorkomen van de soort (GERAEDS, 2003). Imago´s worden meestal in de directe omgeving van het water aangetroffen. Patrouillevluchten worden laag over het water uitgevoerd. Langs de oevers zijn de dieren hoog in de oevervegetatie te vinden, of op grind- en zandstrandjes, dood hout, stenen en dergelijke, dicht op de waterlijn. Foeragerende dieren worden meestal in ruige weilanden in de directe omgeving van het water waargenomen. Hier vallen ze vaak op door hun stijgende en dalende vlucht. In 2000 is twee keer een ei-afzettend vrouwtje langs de Roer waargenomen. Eerst werd in de oevervegetatie een eiklomp uitgeperst die vervolgens midden in de stroming werd afgezet door het achterlijf enkele malen in het water te dippen. De stroomsnelheid bedroeg circa 1,1 en 1,3 m/s (GERAEDS & HERMANS, 2000). Larvenhuidjes worden tot op een hoogte van 25 cm in verticale houding in de vegetatie aangetroffen. Het bodemsubstraat in de directe omgeving van de vindplaatsen van de larvenhuidjes is variabel, maar bestaat meestal uit een combinatie van zand en/of klei en slib. Op locaties waar het bodemsubstraat door grind wordt gedomineerd zijn vrijwel geen larvenhuidjes aangetroffen (GERAEDS & VAN SCHAIK,2005a).
 
Overgenomen (met toestemming) uit:

• Atlas De Nederlandse Libellen en NCB Naturalis, soortenregister.
• Brachytron jrg: 11 (2). Een actualisatie van de verspreiding van de Nederlandse libellen.